znajdź projektanta

#STGUczyta „Triumf typografii” Henk Hoeks i Ewan Lentjes


10 / 06

Triumf typografii

kultura

komunikacja

nowe media

Zebrali i opracowali: Henk Hoeks i Ewan Lentjes

Przełożyła Magdalena Komorowska


Info:

Typografia to coś więcej niż tylko projektowanie krojów pism czy layoutu. Dotyka ważnych dla społeczeństwa kwestii: wolności słowa drukowanego, dyskursu demo­kratycznego. To dzięki sile typografii ów dyskurs przybrał postać gry polegającej na ścieraniu się argumentów i ­kontrargumentów.

Rozwój nowych technologii rewiduje nasze dotychczasowe postrzeganie komunikacji typograficznej. Pojawiają się zupełnie nowe zagadnienia, których nie sposób zignorować. Od czasu, gdy w xv stuleciu Gutenberg wynalazł ruchomą czcionkę, typografia nie była poddawana tak głębokim przeobrażeniom, jak dzieje się to obecnie. Czy może nadal odgrywać istotną rolę, kiedy cyfryzacja i nowe media przeinicowują tradycyjne formy typograficznych środków wyrazu?

Dziś typografia jest na rozdrożu. W jakim kierunku przebiegać będzie jej dalszy rozwój? Niniejsza książka nie tylko opowiada o tym, co inspiruje współ­czesnych projektantów, lecz także omawia nowatorskie rozwiązania. Dwudziestu jeden specjalistów z zakresu typografii i szeroko rozumianej komunikacji dzieli się swoją wiedzą oraz spostrzeżeniami poprzez intrygujące analizy i ciekawie dobrane przykłady.

Teksty do niniejszego zbioru napisali: Peter Bil’ak, Petr van Blokland, Hans Rudolf Bosshard, Paul van Capelle­veen, Roger Chartier, Paul Dijstelberge, Yuri Engelhardt, Willem Frijhoff, Christof Gassner, Michael Giesecke, Britt Grootes, Gerard Hadders, Henk Hoeks, Ralf de Jong, Ewan Lentjes, Ellen Lupton, Lev Manovich, Jack Post, Rick Poynor, José Teunissen, Wouter Weijers


Z recenzji:

Na ten zbiór składają się teksty podzielone na trzy części: (1) narodziny i rozwój typografii, (2) nowe kierunki w typografii i (3) zakres typografii.

Narodziny i rozwój to seria mini-monograficznych artykułów pokazujących pewne zjawiska na przestrzeni dziejów. Są więc rozważania o czasach przed Gutenbergiem, o pierwszych książkach drukowanych, o specyfice składu do pracy ręcznej, o rewolucji XIX wieku, itd. Teoretycznie teksty nie wchodzą ze sobą w interakcję, nie ma tam odwołań i bezpośrednich odniesień. Ale mimo tego, czyta się jak jako jedną, spójną opowieść o rozwoju pewnej idei.

Część trzecia (Zakres typografii) to spojrzenie na typografię w szerszej perspektywie i poszukiwaniu jej obecności w innych dziedzinach. Jest więc tutaj kilka tekstów o projektowaniu graficznym i sztukach wizualnych, o liternictwie w architekturze, o reklamie, a nawet o typografii i modzie. Bardzo inspirujące, szczególnie że obsypane wręcz nieoczywistymi fotografiami (w ogóle, to jest ich w tej książce mnóstwo i fragmentami ma się wrażenie że to jakaś opowieść obrazkowa). Fantastyczne!

[...]

Już zupełnie na koniec wypada zwrócić uwagę na jakość wydania. Wspaniały projekt całości (cudownie elastyczny grid, skład w chorągiewkę, bezszeryfowy ale świetnie leżący krój (Theinhardt), wzorowa okładka i jeszcze do tego zintegrowana oprawa). No jest to funkcjonalne. Jest to modernistyczne. Jest to piękne.

Marcin Piotrowski, onowymodernizm.pl


Przedmowa

Typografia była w centrum komunikacji epoki nowożytnej. Podobnie jest zresztą również dziś, gdy nowe media i dostęp do wielkich zbiorów danych (big data) nierzadko przyprawiają o zawrót głowy. Dobrze znane kanały komunikacji typograficznej w dalszym ciągu są bowiem wykorzystywane do globalnego kształtowania idei, innowacji i inicjatyw obywatelskich. Zarazem znajdujemy się jednak w epoce przejściowej, w której coraz wyraźniej wyłaniają się zarysy zupełnie nowych form przekazywania informacji i wiedzy.

Rewolucja nowych mediów stanowi okazję do głębszego namysłu nad znaczeniem pięciuset lat komunikacji typograficznej. Dyskusja dotycząca cyfryzacji oraz rosnącej popularności czytników elektronicznych i mediów społecznościowych prowokuje do zadawania wielu istotnych pytań, które nierzadko są ignorowane. Jaka jest kulturowa wartość pięciu wieków typografii i jakie społeczne osiągnięcia bądź ograniczenia można z nią powiązać? Czy z rozwoju drukarstwa i systemu typograficznego można wyciągnąć wnioski pomocne we właściwej ocenie obecnej rewolucji medialnej?

W niniejszej książce rozpatrujemy – mając cały czas w pamięci powyższe zagadnienia – szersze znaczenie systemu typograficznego, który pojawił się u progu nowożytności. Druk i komunikacja typograficzna stały się podwalinami nowego rodzaju społeczeństwa, w którym niezależna myśl ma się czym karmić, a coraz większe i większe grupy uzyskują możliwość czynnego udziału w procesach społecznych. Wychodząc od tej rozległej perspektywy, zajmiemy się obietnicami formułowanymi w kontekście obecnej rewolucji nowych mediów. Uważnie przyjrzymy się też najważniejszym przemianom i odwołując się do przykładów, postaramy się rzucić nieco światła na wpływ tych przemian na zastosowania typografii.

Niniejsze studium – pierwsze zajmujące się typografią w taki właśnie sposób – wypełnia lukę w istniejącej literaturze przedmiotu, a naszą główną troską jest kształcenie przyszłych projektantów. Pierwszym krokiem w tym kierunku, uczynionym ponad dziesięć lat temu, były dwie inicjatywy w Arnhem – Werkplaats Typographie (Artez hogeschool voor de kunsten) i kaAp (Studium Generale of the Artez Institute of the Arts) – oraz działająca w Bredzie Visual Rhetoric Research Group (akv | St. Joost).

Możliwość stworzenia tej książki to dla nas zaszczyt. Przede wszystkim chcemy w tym miejscu podziękować autorom poszczególnych artykułów. Wyrazy wdzięczności kierujemy również do wydawnictwa Artez Press, które włączyło nasz projekt do prowadzonej od 2006 roku serii edukacyjnej.

Pragniemy, by niniejsza publikacja przyczyniła się do szerszego i pełniejszego rozumienia typografii. Będziemy wdzięczni za wszelkie krytyczne uzupełnienia naszych idei i spostrzeżeń.

Henk Hoeks

Ewan Lentjes


Wprowadzenie

O typografii nie myśli się dziś prawie wcale. W erze cyfrowej większość uwagi skupia się na systemach inteligentnych i sieciach otwartych. Technologia nowych mediów łączy różne nurty przepływu informacji, co otwiera nowe możliwości przetwarzania wiedzy. Jest to era ekscytująca, naznaczona nieustanną transformacją. Rewolucja nowych mediów uderza w podstawy naszego systemu społecznego, igrając z ustalonymi wartościami. To samo dotyczy typografii, o której mówi się w sposób bardzo mglisty. „Coś, co dotyczy liter” – tak opisano ją na seminarium organizowanym przez Platformę Dizajnu w Nijmegen w 2013 roku, podczas którego wykłady prowadzili tacy specjaliści jak Martin Majoor, Bas Jacobs oraz Gijs Frieling i Job Wouters. Nowa technologia medialna najwyraźniej po raz kolejny wyznaczyła nowy kurs projektowaniu. Na początku xx wieku uwaga przeniosła się z mało widocznego „typograficznego dodatku” do tekstu i języka na publicznie eksponowany wizualny styl, który miał przysłużyć się reklamie, kulturowej różnorodności i politycznej perswazji. Teraz, na początku xxi wieku, dokonuje się kolejny zwrot. Polega on nie tyle na przesunięciu akcentów, ile na połączeniu czy wręcz pomieszaniu ujęć i perspektyw. Nowe media odznaczają się przyspieszeniem i zagęszczeniem: wszystko dzieje się – niemal nierozerwalnie – w tym właśnie momencie. Linie podziału – między prywatnym a publicznym, między wartościami kulturalnymi a komercyjnymi, między myśleniem a działaniem – wydają się zanikać. W katalogu Graphic Design. Now in Production wydanym w 2011 roku przy okazji wystawy poświęconej współczesnemu projektowaniu graficznemu Andrew Blauvelt nawiązuje do tak zwanego zwrotu pragmatycznego. Kieruje uwagę na pasję amatorów i młodych projektantów do samodzielnego robienia rzeczy, która stanowi podstawę kultury przedsiębiorczości „zrób to sam” (diy – Do It Yourself). Zwrot pragmatyczny związany jest przede wszystkim ze zmianą nastawienia. „Podczas gdy starsze pokolenie projektantów martwiło się przekształcaniem profesjonalnej (czyli konwencjonalnej) praktyki tak, by odpowiadała potrzebom ich pracy, albo zastanawiało się, jak znaleźć życzliwego odbiorcę swoich wytworów, współcześni projektanci najpierw produkują, a dopiero potem zadają pytania”. W pracach swobodnie krążących po internecie Blauvelt nie dostrzega ani krztyny sceptycyzmu, krytycyzmu czy pesymizmu. „Zamiast nich jest nowo odnaleziony optymizm, ekstaza produkcji”

[…]


Kulturowe znaczenie typografii

Jesteśmy świadkami rewolucji kulturowej, która uderza w tradycyjne wartości. Rewolucja nowych mediów zmusza nas do refleksji nad bezdyskusyjnymi kiedyś stałymi w dziedzinie typografii i do ich przewartościowania. 

Powszechnie uznane pojęcia książki, litery, układu strony czy składu zostały zagrożone wraz z nadejściem cyfryzacji, która zmusza do przemyślenia samych fundamentów typograficznego rzemiosła. Co z tego wyniknie? Jakie nowe rozwiązania na polu komunikacji pojawiają się w rezultacie tej refleksji? Próbując odpowiedzieć na te pytania, w niniejszej książce obraliśmy dwa zasadnicze kierunki:

Kierunek historyczny, w ramach którego analizowane będą procesy rozwojowe i przełomy w historii typografii. Przebadamy wpływ pięciuset lat typografii książkowej. Omówimy najważniejsze zmiany technologiczne i okoliczności, w jakich do nich dochodziło. Jakie były społeczne i kulturowe konsekwencje tych przemian?

Kierunek systematyczny, który umożliwi zbadanie wpływu rewolucji nowych mediów na komunikację typograficzną. Najpierw spróbujemy określić wewnętrzną spójność i logikę systemu typograficznego (typographeum). Następnie omówimy, w jaki sposób technologia nowych mediów oddziałuje na komunikację typograficzną. Jakie nowe społeczne potrzeby i kulturowe zainteresowania wytwarza i jakie zmiany w tej dziedzinie powoduje?

Książka ta nie zawiera zatem instrukcji do procesu projektowania. Skupia się raczej na znaczeniu typografii jako systemu przetwarzania informacji i przekazywania wiedzy. Centralne pytanie, które zadaje, dotyczy wniosków, jakie możemy wyciągnąć z rewolucyjnego zwrotu wydarzeń wywołanego przez wynalazek druku w drugiej połowie xv wieku. Drukarstwo było przecież kluczowe dla nadejścia ery nowożytnej. Oznaczało radykalne zerwanie z wcześniejszymi formami przetwarzania informacji. Nie ograniczało się do samej tylko rewolucji technologicznej, ale wywołało serię przemian kulturowych i społecznych. Badając procesy, które odegrały określoną rolę w rewolucji druku, możemy doszukiwać się paraleli z obecną sytuacją, co z kolei prowadzi do lepszego rozumienia rewolucji dokonującej się za sprawą nowych mediów.


Typografia a rewolucja nowych mediów

Rewolucja cyfrowa wskazuje na radykalną zmianę w istniejącym pojęciu praktyki komunikacyjnej. Zdaniem niemieckiego filozofa Petera Sloterdijka w kontekście dwudziestowiecznej kultury masowej, gdy radio, telewizja, a potem internet kształtowały warunki komunikacji, nie wystarczy już zwrócić się ku tradycyjnemu humanistycznemu ideałowi czytającej społeczności i kultu książki. Jak zauważa w Regułach dla ludzkiego zwierzyńca, pojawiły się nowe media, trafniej opisujące i określające istotę naszych globalnych rozterek i problemów.

Stwierdzenie to pokazuje, że rewolucja nowych mediów może należeć do innego porządku niż wcześniejsze przełomy w dziejach typografii. Jej konsekwencje sięgają daleko poza dziedzinę projektowania typograficznego. Podobnie jak wprowadzenie prasy drukarskiej, także rewolucja cyfrowa wpływa na dystrybucję i recepcję tekstu oraz informacji, a przez to na uznane pojęcia czytania, pisania i aktywności intelektualnej. Nowe media oddziałują nie tylko na płaszczyznę technologiczną, ale również na płaszczyznę kulturową.

Jak możemy określić zasięg rewolucji nowych mediów? Technologia ta kwestionuje powszechnie przyjęte pojęcie komunikacji typograficznej i skłania do postawienia ważnych pytań, których nie wolno zignorować. W jaki sposób można ocenić przejście od wiedzy do informacji? Jak praktyka komunikacji zmienia się w wyniku nowych (partycypacyjnych) form współpracy w kontekście rozrastających się sieci społecznych? Jaką rolę odgrywają tu media społecznościowe? Jakie znaczenie mają pojawiające się w związku z nimi poglądy na nowe formy przestrzeni publicznej i działań publicznych? I wreszcie jak wszystko to oddziałuje na komunikację typograficzną? Takie są główne ramy dyskusji i argumentacji przedstawionych w niniejszej książce. Innowacje i zmiany w dziedzinie komunikacji nowomedialnej zawsze omawiane są w odniesieniu do wpływu zmian technologicznych, społecznych i ekonomicznych na konkretne zastosowania typografii. W dyskusji tej czerpiemy z refleksji specjalistów w zakresie teorii mediów, takich jak Marshall McLuhan, Elizabeth Eisenstein, Michael Giesecke i Lev Manovich, którzy łączą swoje dociekania ze szczegółową analizą projektowania typograficznego i komunikacji typograficznej w określonym kontekście i czasie.

[…]


Struktura niniejszej książki

Perspektywa Gieseckego to punkt wyjścia naszego ujęcia. Jednak podczas gdy jego studium miało stworzyć teoretyczne ramy rozumienia komunikacji nowomedialnej, my próbujemy udzielić odpowiedzi na następujące pytania:

Jaką rolę i znaczenie można przypisać typografii w świetle zachodzących obecnie zmian strukturalnych w przetwarzaniu informacji i w komunikacji?

W jaki sposób zmiany te wpływają na formę typograficzną?

Pytania te stanowią wątek spajający trzy części niniejszej książki.

Część pierwsza to niejako fundament. Przedstawia historyczny rozwój systemu typograficznego i znaczenie kultury książki. We wstępnym rozdziale Willem Frijhoff analizuje wpływ ekspansji druku na kulturę zachodnioeuropejską. Druk utorował drogę siedemnasto­wiecznej rewolucji naukowej. Dał również początek nowemu rodzajowi kompetencji piśmiennych, przyczyniając się – między innymi przez rozpowszechnianie się Biblii w językach narodowych – do rozwoju kultury popularnej. Zaowocowało to stopniowym rozwojem rynku przystępnych cenowo tekstów, przy czym najistotniejszym novum było pojawienie się druków ulotnych o treściach politycznych i polemicznych, które na początku xvi wieku stały się podwaliną krytycznej opinii publicznej.

W drugim artykule Ralf de Jong zajmuje się ewolucją rzemiosła typograficznego. Patrząc raczej z perspektywy społecznej niż estetycznej, omawia historię typografii na tle zmian technologicznych i komunikacyjnych. Pokazuje, w jaki sposób forma książki podlegała nieuniknionym adaptacjom, wynikającym z potrzeby wyodrębnienia struktury tekstu i ułatwienia korzystania z niego. W xvii i xviii wieku projektowanie nowych krojów pisma zbiegło się z dążeniem do uniformizacji i standaryzacji. Wiek xix stanowił preludium do najważniejszej zmiany w produkcji typograficznej i dystrybucji. Industrializacja i mechanizacja doprowadziły do serii wynalazków oraz innowacji, które w xx stuleciu spowodowały przejście od rzemieślniczej typografii do szeroko rozumianego projektowania graficznego.

W pięciu następnych rozdziałach znalazły się bardziej szczegółowe rozważania na temat przemian ogólnie nakreślonych w dwóch tekstach wstępnych. Paul Dijstelberge  omawia różne aspekty projektowania krojów, składu i samego procesu drukowania w pierwszych dziesięcioleciach drukarstwa. Skupia się na rozwoju klasycznej typografii w różnych fazach produkcji książki, w których mechanizacja, racjonalizacja i standaryzacja osiągnęły punkt kulminacyjny w osiemnastowiecznym systemie miar typograficznych. Paul van Capelleveen przedstawia reakcję typografów na rozwój kultury popularnej w czasie rewolucji przemysłowej xix wieku. Najważniejsze są tu poglądy ruchu Arts and Crafts oraz bliskich mu holenderskich typografów, takich jak S. H. de Roos, Jan van Krimpen i H. P. Berlage. W kolejnym rozdziale Christof Gassner  zajmuje się zmianą, która w centralnej Europie pierwszych dekad xx wieku dała początek typografii modernistycznej. Ton nadawały tu eksperyment i nowy język wizualny – propaganda polityczna sprzymierzyła się z komercyjną, obiektywną komunikacją. Oprócz nowej typografii, Bauhausu i stylu szwajcarskiego Gassner omawia również tradycję typograficzną, która stanowiła przeciwwagę – przede wszystkim w Anglii – dla nowego obiektywizmu. Następny rozdział został poświęcony typografii postmodernistycznej. Rick Poynor pokazuje, w jaki sposób zniesienie „klasycznego” języka typografii zaowocowało przyjmującym wiele form spektaklem typografii nowej fali, w której coraz większą rolę odgrywały głosy subkultur. Część historyczną kończy zwięzłe podsumowanie rozwoju komunikacji typograficznej pióra Ellen Lupton . Wychodząc od analiz McLuhana przedstawionych w Galaktyce Gutenberga, autorka śledzi rozwój „typografa rzemieślnika”, a następnie w sposób krytyczny zestawia ten model z dzisiejszym, skierowanym bardziej do wewnątrz podejściem do projektowania.

W kolejnej części rozpoczyna się dyskusja na temat roli typografii w erze nowych mediów. Została ona poświęcona wyjaśnieniu kwestii mediów i ich znaczenia dla komunikacji typograficznej. We wprowadzeniu do tej części Jack Post broni stanowiska, że rewolucja cyfrowa okaże się tak samo radykalna jak rewolucja druku. Cyfryzacja tekstu stanowi „drugą rewolucję typograficzną”, ponieważ odrywa „akt pisania” od fizycznego medium i pozbawia typografa kontroli nad ostatecznym rezultatem jego pracy. Wnioski wypływające z takiego ujęcia są analizowane w kolejnych rozdziałach tej części. Jak już wspomniano, Michael Giesecke opisuje innowacyjne znaczenie nowożytnej kultury książki jako złożonego i dynamicznego systemu przetwarzania informacji. Henk Hoeks analizuje specyficzny związek między typografią a dziedzictwem humanistycznym. Punktem kulminacyjnym jego rozważań jest pytanie, za jakimi wartościami powinna podążać współczesna typografia w czasach, gdy ów historyczny sojusz przestał istnieć. W następnym artykule Lev Manovich zwraca uwagę na wyjątkową strukturę przetwarzania informacji obecną w komunikacji nowomedialnej. „Logika bazy danych” prowadzi do strukturalnego odwrócenia w przechowywaniu i przetwarzaniu informacji cyfrowych. Roger Chartier omawia zmiany wywołane przez media cyfrowe, zwłaszcza w sposobie naszego postrzegania, porządkowania i klasyfikowania świata. Przyczynia się do nich ekran komputera, ponieważ zmysłowe doświadczenie tekstu znika, zamieniając się w niematerialne ślady.

Kolejne dwa rozdziały zajmują się wpływem rewolucji nowych mediów na zastosowania typografii. Petr van Blokland zastanawia się nad przyszłością typografii i zauważa, że pomimo ekscytacji towarzyszącej nowym mediom teksty drukowane i elektroniczne są sobie coraz bliższe. Stwarza to możliwości opracowania kryteriów dla typografii cyfrowej, nawet więcej – daje okazję do wyszczególnienia fundamentalnych wartości będących podstawą efektywnego wykorzystania typografii. Artykuł Yuriego Engelhardta również dotyczy podstawowych zasad, skupia się on jednak na elementach graficznych w projektowaniu informacji. Wszystkie wizualne reprezentacje, czy to plan linii metra, czy animowane wykresy aplikacji Gapminder, wykorzystują określone elementy (węzły, linie, etykiety) i dodatkowe akcenty (kolor, wielkość, wysokość) w kontekście graficznym (oś czasu, kartografia, oś skalowana) do konstruowania przestrzeni znaczącej. W odróżnieniu od tekstu informacja graficzna jest zwykle nielinearna – co ułatwia ogólne pojmowanie złożonych informacji. Część drugą kończy artykuł Jacka Posta i Ewana Lentjesa dotyczący zmian w rzemiośle typograficznym. Dostępność oprogramowania i narzędzi medialnych spowodowała zmianę w tradycyjnym łańcuchu produkcji. Mistrzostwo typograficzne ustępuje miejsca nowej kulturze „zrób to sam”, w której partycypacja i dostęp do oprogramowania open source sprzyjają kreatywnej fuzji wytwórcy/autora z twórczym użytkownikiem. Podstawowe pytanie brzmi tutaj, czy „profesjonalny amator” na tyle dobrze rozumie, czym jest typografia, by wnieść istotny wkład do debaty na temat wartości, które stały się podstawą pięciusetletniej tradycji nowożytnej.

Pytanie to prowadzi nas do istoty niniejszego opracowania. Niełatwo na nie odpowiedzieć. Można jednak z większą uwagą przyjrzeć się zastosowaniom typografii w różnych dziedzinach i kontekstach, a przez to uzyskać lepszy wgląd w rolę i znaczenie komunikacji typograficznej w chwili obecnej. Temu właśnie poświęcona jest ostatnia część książki, zawierająca serię zwięzłych opisów i esejów wizualnych autorstwa: Hansa Rudolfa Bossharda o typografii i architekturze; Woutera Weijersa o typografii i sztukach wizualnych; José Teunissen o typografii i modzie; Jacka Posta  o typografii kinetycznej; Britt Grootes o typografii i reklamie; Petera Bil’aka o typografii i nowych mediach oraz Gerarda Haddersa o typografii i ozdobności.

Wszystko to wskazuje, że funkcje typografii są niewyczerpane. Niemniej podzielamy pogląd Ellen Lupton, że era cyfrowa tworzy zupełnie nowe relacje. Inaczej niż w okresie najpełniejszego rozkwitu druku książkowego współczesny typograf szuka dla siebie miejsca w świecie rozmaitych sieci, gdzie tekst jest przede wszystkim „zmienny, interaktywny i iteratywny, niezwiązany z jednym trwałym medium. A jednak jako środek komunikacji, który to pojawia się, to znika, docierając do różnych społeczności, tekst bardziej niż kiedykolwiek stanowi niezbędny »surowiec«, dający możliwość uczestniczenia w światowej gospodarce i współdzielenia życia publicznego”.

W tym właśnie tkwi największa trudność niniejszej książki. Pytamy, w jaki sposób tekst typograficzny, jako zmienne, interaktywne i iteratywne medium, pozostaje surowcem naturalnym życia publicznego. Analizujemy tę kwestię z dwóch punktów widzenia: otwartości i różnicy. Różnica społeczna była jednym z podstawowych pojęć dziewiętnastowiecznej kultury mieszczańskiej. Stanowiła kokon chroniący rolę społeczną, pozwalający obywatelowi na swobodne poruszanie się w przestrzeni publicznej. Wadą tego systemu ról było to, że pozostawał on zasadniczo systemem zamkniętym. Sprzeciw wobec tego mieszczańskiego ideału doprowadził do daleko idącej demokratyzacji, która teraz manifestuje się „wzajemną otwartością”. Otwartość ta również ma swoje niedostatki. Prócz problemu wszechogarniającej kontroli wiąże się też z coraz większą utratą tożsamości. Brak jakiegokolwiek punktu odniesienia albo rozumienia trwałych wartości sprawia, że grupy i jednostki ciągle wymyślają nowe tożsamości i na nowo się identyfikują. Interesujące jest pytanie o ich wartości źródłowe. W epoce systemu typograficznego tolerancja i godność wysuwały się na czoło jako istotne wartości uczestnic­twa w życiu publicznym. Jeżeli chcemy znaleźć dziś miejsce dla tych pojęć, trzeba będzie dokonać „przekalibrowania” i translacji ich treści we współczesnym, bardziej elastycznym i fragmentarycznym kontekście. Nie wystarczy dorzucenie kilku nowych pojęć, takich jak otwartość, demokratyzacja, uczestnictwo i współkreacja. Potrzebne będzie też ponowne ich przeanalizowanie w świetle – albo w oderwaniu od – wartości typograficznych. To z kolei wymaga nieustannego ćwiczenia się w refleksji nad szeroko pojmowaną innowacją kulturową, do czego zachęca nas Sloterdijk w książce Musisz życie swe odmienić.

Ewan Lentjes


Ewan Lentjes
(ur. 1951) studiował teologię moralną. Jest krytykiem dizajnu, w latach 1998–2003 zasiadał w radzie redakcyjnej magazynu „Items” poświęconego dizajnowi. Wykładał teorię dizajnu na kursach projektowania graficznego prowadzonych przez Artez, Academie Minerva, Królewską Akademię Sztuk Pięknych (kabk) w Hadze oraz akv | St. Joost, gdzie był również członkiem zespołu badawczego zajmującego się retoryką wizualną. Do 2013 roku uczestniczył w badaniach poświęconych sztuce, kulturze i ekonomii prowadzonych przez Artez hogeschool voor de kunsten oraz han University of Applied Sciences. Regularnie publikuje teksty na temat projektowania graficznego i typografii.

^ Wróć na górę