#STGUczyta „Reguła i intuicja. O rozwadze i spontaniczności projektowania" Hans Rudolf Bosshard
Hans Rudolf Bosshard
Reguła i intuicja. O rozwadze i spontaniczności projektowania
Przełożył Paweł Piszczatowski
Seria „Estetyka książki”
O serii
W serii „Estetyka Książki” ukazują się eseje, portrety twórców i projektantów, prace teoretyczne i praktyczne poświęcone problematyce książki drukowanej. Publikacje autorstwa specjalistów różnych dziedzin prezentują krytyczny namysł na temat książki – jej estetyki, znaczenia kulturowego i recepcji. Seria prezentuje rozmaite spojrzenia na formę książki i książkę jako formę, na jej zmysłowe i czytelnicze walory, oraz odsłania kulisy pracy nad jej tworzeniem.
O autorze
Hans Rudolf Bosshard (ur. 1929) – malarz, grafik i fotograf; z wykształcenia typograf, w pozostałych dziedzinach samouk. Od 1959 roku nauczyciel w szkołach zawodowych i w Szkole Rzemiosła Artystycznego i Dizajnu w Zurychu (na kierunkach typografia, fotografia i grafika) oraz kierownik sekcji projektowania typograficznego w Średniej Szkole Dizajnu w tym mieście. Projektant książek oraz katalogów i plakatów wystawowych. Autor wielu publikacji na temat typografii, krojów pisma i sztuki. Założyciel oficyny JanusPresse w Zurychu (1956). Wydawca książek ilustrowanych i portfolio z oryginalną grafiką.
W latach 1956–1997 członek Międzynarodowego Stowarzyszenia Drzeworytników Xylon. W latach 1967–1991 redaktor i projektant graficzny czasopisma „Xylon” poświęconego drzeworytnictwu i pokrewnym technikom druku wypukłego.
Autor książek o typografii: Form und Farbe [Forma i barwa], 1968; Einführung zur Formenlehre [Wprowadzenie do teorii form], 1971; Gestaltgesetze [Prawidła projektu], 1971; Technische Grundlagen zur Satzherstellung [Techniczne podstawy składu], 1980; Mathematische Grundlagen zur Satzherstellung [Matematyczne podstawy składu], 1985; Typografie, Schrift, Lesbarkeit. Sechs Essays [Typografia, krój pisma, czytelność. Sześć esejów], 1996; Max Bill. Typografie, Reklame, Buchgestaltung [Max Bill. Typografia, reklama, projektowanie książki], jako współautor, 1999; Der typografische Raster / The Typographic Grid [Raster typograficzny], 2000; Max Bill kontra Jan Tschichold. Der Typografiestreit der Moderne [Max Bill kontra Jan Tschichold. Spór o typografię modernistyczną], 2012.
Fragment wstępu:
Introdukcja (s. 1–6) będzie próbą wyjaśnienia tematyki niniejszego eseju traktującego o wzajemnym powiązaniu reguł i intuicji oraz o funkcjach, jakie pełnią one w procesie projektowania typograficznego. Sprzeczności zauważalne w cytatach z „wielkich mistrzów” także tutaj znajdą swoje odzwierciedlenie. Żaden tekst stawiający sobie za cel przedstawienie elementów rozwagi i spontaniczności w twórczości dizajnerskiej nie może ich przezwyciężyć. Jak cierń wbity w ciało, tak sprzeczność jest wpisana we wszystkie istotne próby ujęcia tego tematu.
Projektowanie bez intuicji nie istnieje w takim samym stopniu, jak nie ma go bez reguł. Tyle tylko, że mogą się one ze sobą łączyć w różnych proporcjach. Malarz taszysta mógłby stwierdzić – zapewne (o ile nie będzie tego wymagać jakaś przyjęta przez niego poza) tego nie zrobi – że jego dzieło jest całkowicie uporządkowane pod względem emocjonalnym, ale na drodze powstawania podlega jedynie niekontrolowanej obróbce gestycznej, nie zaś jakimś prawidłom. Ekspresjonista będzie może skłonny przypisać formie funkcję czysto wyrażeniową, jednak nie obędzie się bez pewnej refleksji nad rozmieszczeniem barw. Średniowieczni (a także późniejsi) budowniczowie zdani byli w dużej mierze na własną intuicję. Nierzadkie były przypadki zawalenia się źle wymierzonych naw i wież kościelnych. Dzisiejsi architekci, realizując swoje odważne eksperymenty formalne, mogą skorzystać z zaawansowanej techniki i pracy inżynierów budownictwa odpowiedzialnych za stabilność budowli. Dodekafonista narzuca sobie surowe reguły kompozycji, które potem niweluje, wprowadzając elementy zmienne i liczne odstępstwa od zasad. Aleatoryzm pozostawia wykonawcy niemal nieograniczoną swobodę, a muzyk freejazzowy zdaje się niezwiązany żadnymi regułami, ale przecież nie sposób stworzyć nadającą się do słuchania muzykę bez trzymania się linii harmonicznych i struktur rytmicznych. Nie inaczej jest także w liryce. Kolejność akcentowanych i nieakcentowanych sylab, a także rymy odpowiadają pewnemu – różnemu w zależności od stopy metrycznej – ustalonemu wzorcowi, który zwłaszcza współczesna liryka usiłuje przełamać i wydostać się poza ten „idealny schemat”. Przyjemność związana z lekturą prozy, która – podobnie jak liryka – również wykazuje się przemyślaną rytmicznością, wynika w znacznej mierze z redundancji. Pisarstwa opartego na redundancji nie należy mylić z barokową rozwlekłością i nadmierną ornamentyką. Obliczona jest ona na dokładniejsze, a przede wszystkim bardziej zniuansowane rozumienie tekstu.
Typografia nie stanowi na tym polu wyjątku. Intuicja i reguły pełnią tu tak samo istotne funkcje, jak w każdej innej dziedzinie projektowania wizualnego.
Spis treści
Intuicja i reguła
Estetyka książki
W poszukiwaniu typograficznego piękna
Myślenie matematyczne
Format książki a proporcja
Funkcjonalność i formalizm
Weryfikacja reguł
Według miary ludzkiego ciała
Sztuka konkretna a typografia
Książka a krój pisma
Format książki jako teren budowy
Baza projektowa tej książki
Książka o konstrukcji minimalistycznej
Katalog wystawy Val Camonica
Katalog wystawy Alfreda Leuzingera
Skomplikowany katalog
Książka według złotego podziału
Indeks nazwisk