znajdź projektanta

Czy to plagiat?

UTWÓR INSPIROWANY VS. OPRACOWANIE CUDZEGO UTWORU

Na początku czerwca miałam przyjemność wygłosił wykład na Targach Wiedzy Graficznej 2014 zorganizowanych przez Stowarzyszenie Twórców Grafiki Użytkowej (STGU), podczas którego – najogólniej rzecz ujmując – mówiłam o najważniejszych aspektach prawa własności intelektualnej w pracy grafika i designera. Po wykładzie pojawiło się wiele pytań o to, gdzie leży granica pomiędzy inspiracją a utworem zależnym (opracowaniem cudzego utworu), którego wykorzystywanie i rozpowszechnianie wymaga zgody twórcy utworu pierwotnego (a więc tego, na którym twórca opracowania się się wzorował). Z powyższym problemem spotyka się każdego dnia cała masa twórców, pewnie Ty też. Postanowiłam przygotować wpis, który pozwoli Ci lepiej zrozumieć, gdzie leży granica pomiędzy utworem inspirowanym, a opracowaniem cudzego utworu.

***

W dzisiejszym zglobalizowanym świecie trudno wyobrazić sobie jakikolwiek przejaw twórczej działalności człowieka całkowicie pozbawiony odniesień do dzieł powstałych wcześniej. Dlatego też utwór inspirowany zaliczany jest do najczęściejspotykanych utworów tworzonych każdego dnia przez całą masę twórców na całym świecie. Zaraz obok utworu inspirowanego prawo autorskie wyróżnia utwór zależny zwany również opracowaniem. To
bliskie sąsiedztwo obu utworów powoduje w praktyce całą masę problemów. Okazuje się, że postawienie granicy pomiędzy utworem inspirowanym a zależnym jest zadaniem niezwykle trudnym. Dlaczego? Zaraz się dowiesz.

UTWÓR INSPIROWANY

Definicji utworu inspirowanego na próżno szukać w przepisach ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Z pomocą przychodzi doktryna prawa autorskiego, która definiuje utwór inspirowany jako rezultat twórczej działalności człowieka, który powstał pod wpływem psychologiczno-emocjonalnego odbioru, inspiracji dziełem innego twórcy. W procesie tworzenia utworu inspirowanego zaczerpnięty zostaje tylko wątek cudzego utworu. Co istotne, utwór inspirowany jest samodzielnym dziełem, który posiada cechy indywidualnej twórczości artystycznej jego autora. Inspiracja drugim utworem stanowi tylko bodziec, pewien rodzaj natchnienia do realizacji własnego pomysłu.

Istotą utworu inspirowanego jest zaczerpnięcie tylko wątku cudzego utworu (wyrok SN z 31 grudnia 1974 r., I CR 659/74)

Utwór inspirowany jest dziełem samodzielnym, niezależnym od żadnego innego utworu, a libelle_m.a.r.c.jego twórca dysponuje pełnią praw autorskich i może nim swobodnie rozporządzać. Najważniejszą cechą utworu inspirowanego jest jego samoistność. Samoistność dzieła inspirowanego wynika ze związku, jaki występuje między nim a utworem, z którego twórca utworu inspirowanego czerpał inspirację. Związek ten nie polega na przejęciu twórczych elementów innego utworu (stąd dzieło inspirowane nie zawiera elementów twórczych cudzego utworu), lecz opiera się na zaczerpnięciu z twórczości osoby trzeciej elementów niechronionych, np. stylu. wykorzystanie cudzego pomysłu, a nawet imion z cudzego utworu, przy
oryginalnej treści nowego dzieła nie stanowi jeszcze opracowania cudzego utworu, ale własny oryginalny utwór

Podkreślenia wymaga fakt, że utwór inspirowany – chociaż zbliżony w wielu elementach do utworu zależnego – nie jest opracowaniem. Za opracowanie nie uważa się utworu, który powstał w wyniku inspiracji cudzym utworem (art. 2 ust. 4 pr. aut.)

UTWÓR ZALEŻNY CZYLI OPRACOWANIE

Czym natomiast jest utwór zależny? To nowy, samodzielny przedmiot prawa autorskiego, który jest jednocześnie zależny względem utworu pierwotnego. W czym objawia się owa zależność? Przede wszystkim w tym, że w utworze zależnym widoczny jest pewien zakres „twórczej ingerencji” w inny utwór. Utwór zależny powstaje poprzez przejęcie elementów o charakterze twórczym z utworu osoby trzeciej i inkorporowanie tych elementów do utworu zależnego – nowego dzieła w rozumieniu prawa autorskiego posiadającego własne cechy twórcze. Utwór zależny łączy w sobie elementy twórcze dwóch utworów:
- utworu, który został opracowany (utworu pierwotnego),
- utworu zależnego (nowego utworu, który powstał poprzez inkorporowanie
elementów twórczych utworu pierwotnego).

Zależność opracowania przejawia się ponadto w tym, że rozporządzanie i korzystanie z opracowania uzależnione jest od zgody twórcy utworu pierwotnego. Taka zgoda zostaje udzielona najczęściej w drodze umowy pomiędzy twórcą utworu pierwotnego, a twórcą opracowania (utworu zależnego).

Jak wspomniałam wyżej, kwestią budzącą największe problemy natury praktycznej jest właściwe rozróżnienie zakresów dzieła inspirowanego od utworu zależnego. Problem ten zauważył Sąd Najwyższy już w wyroku z 23 czerwca 1972 r.:
"dany utwór można określić jako inspirowany w momencie, gdy po twórczym przetworzeniu elementów dzieła pierwotnego, o charakterze utworu inspirowanego decydują jego własne, indywidualne elementy" [I CR 104/72]

Warto raz jeszcze pokreślić, że styl nie jest przedmiotem prawa autorskiego i nie podlega jego ochronie. W praktyce oznacza to, że utwór stworzony na podstawie jakiegoś określonego „stylu” stanowi najczęściej samoistne dzieło inspirowane. Widoczne jest to szczególnie w przemyśle modowym, gdzie nowatorskie kroje i fasony projektów prêt-à-porter są tworzone przez projektantów czerpiących inspirację z najróżniejszych źródeł (takich jak np. sztuka ludowa, architektura starożytna, postacie filmów science-fiction czy odniesienia do wyglądu roślin i zwierząt). Gdy inspiracją dla twórcy jest określony styl nie może być mowy o naruszeniu praw autorskich (pamiętasz spór pomiędzy Bohoboco a Łukaszem Jemiołem o klasyczny krój sukni? To właśnie przykład sprawy, w której nie doszło do naruszenia praw autorskich, ponieważ inspiracją dla obojga projektantów był styl, a nie elementy twórcze innego projektanta).

UTWÓR INSPIROWANY VS. UTWÓR ZALEŻNY

Właściwa kwalifikacja przedmiotu prawa autorskiego (utwór inspirowany czy może już opracowanie cudzego utworu?) przysparza wiele trudności nie tylko twórcom, ale również samym prawnikom. Dlaczego? Powodem takiego stanu rzeczy jest nie tylko fakt, że różnica między utworem inspirowanym a utworem zależnym nie została klarownie przedstawiona przez ustawodawcę, ale również ogromna różnorodność samych obiektów prawa autorskiego. W przypadku tak trudniej mierzalności istotnych cech utworu nie jest możliwe zakreślenie konkretnych granic pomiędzy utworem zależnym (opracowaniem) a utworem inspirowanym. Dlatego każdy przypadek konfliktu pomiędzy utworem zależnym a utworem inspirowanym musi być rozpatrywany oddzielnie.
***

Więcej o utworze inspirowanym przeczytasz tutaj
Więcej o utworze zależnym przeczytasz tutaj

^ Wróć na górę